عصاره گیری گیاهان دارویی
استخراج متابولیت های ثانویه از گیاهان به کمک حلال ها که یک نوع روش عصاره گیری گیاهان دارویی است. این محلول حاوی تمامی ترکیبات گیاهی مثل ویتامین ها، موسیلاژها، اسانس ها و غیره می باشد. عصاره گیری در واقع استخراج مواد موثره گیاهی با استفاده از انواع حلال های آبی، الکلی و هیدروالکلی و دیگر حلال ها می باشد، که باتوجه به هدف استخراج عصاره و نوع کاربرد آن در صنعت روش استخراج و نوع حلال و نوع عصاره متفاوت می باشد.
اهمیت عصاره گیری گیاهان دارویی
علی رقم پیشرفت های عظیم درتولید داروهای شیمیایی، داروهای گیاهی همچنان جایگاه خود را به عنوان ترکیباتی اثر بخش در درمان بیماری ها حفظ نموده اند. به طوری که به گزارش سازمان بهداشت جهانی امروزه بیش از 80 درصد مردم جهان هنوز هم برای درمان بیماری های خود از ترکیبات گیاهی استفاده می کنند. تقریبا یک چهارم داروهای جهان یا مستقیما از گیاهان عصاره گیری شده اند و یا از ترکیبات گیاهی در ساخت آنها استفاده می شود.(1)
از آنجايي كه عصاره هاي گياهي به طور وسيعي در صنايع دارويي، غذايي و آرایشی بهداشتي مورد استفاده قرار مي گيرند. فناوري هاي عصاره گيري مورد ارزيابي قرار گرفته تا بتوانند اين تركيبات فعال را از منابع گياهي استخراج نمايد. اولين مرحله ي كليدي در استخراج تركيبات مؤثره از يك گياه نحوه ي عصاره گيري از آن است. چراكه نوع تركيب استخراج شده، كيفيت و كميت آن به شدت تحت تأثير اندام گياهي و سيستمهاي حلالي انتخاب شده قرار دارد. در نتيجه نوع حلال مي تواند كارايي استخراج مواد مؤثره موجود در گياه را به طور چشمگيري افزايش دهد (3)
تعریف حلال و انواع آن
حلال به ماده ای گفته می شود که حل ماده شونده را در خود حل می کند و در نتیجه محلول ایجاد می شود. انواع حلال ها را می توان به طور کلی به دو دسته قطبی و غیر قطبی طبقه بندی کرد. اما اگر حلال ها را بر اساس ماهیت شیمیایی آن ها دسته بندی کنیم، به دو دسته حلال آبی و حلال آلی تقسیم بندی می شوند.
حلال قطبی
ذرات تشکیل دهنده این حلال، قطبی است، که یکدیگر را با نیروی جاذبه ی الکتروستاتیکی جذب می کنند. آب یک حلال قطبی است و در واقع یکی از رایج ترین حلالهاست. مواد حل شونده ی قطبی در حلال های قطبی حل می شوند و محلول قطبی را تشکیل می دهند. آب مهم ترین حلالی است که ترکیبات یونی و کووالانسی زیادی را در خود حل می کند.
حلال آبی
آب یک حلال برای مولکول های قطبی و متداول ترین حلالی است که توسط موجودات زنده استفاده می شود. تمام یون ها و پروتئین های موجود در سلول در آب درون سلول حل می شوند. در واقع محلول هایی که حلال آن ها آب است، محلول آبی نامیده می شوند.
حلال غیرقطبی
ذرات تشکیل دهنده این حلال، غیرقطبی است و نیروی جاذبه ی ضعیف واندروالسی بین ذرات حلال غیر قطبی وجود دارد. بنابراین اغلب این حلال ها نقطه ی جوش بسیار پایینی دارند و فرار هستند. مواد حل شونده غیرقطبی در حلال های غیر قطبی حل می شوند و محلول غیر قطبی تولید می کنند. برای مثال هگزان یک حالا غیر قطبی است که میتواند موم را در خود حل کند.
الکل ها دسته مهمی از حلال های صنعتی به شمار می روند، زیرا دارای یک سر قطبی و یک سر غیر قطبی هستند. در نتیجه این حلال ها هم می توانند مواد حل شونده قطبی و هم غیر قطبی را در خود حل کنند.
تعریف متابولیت های ثانویه
متابولیت های ثانویه ترکیبات آلی هستند که مستقیماً در مراحل رشد و نمو یا تولید مثل یک ارگانیسم زنده شرکت نمی‌کنند. بر خلاف متابولیتهای اولیه، غیبت متابولیتهای ثانویه به مرگ فوری یاخته منجر نمی‌شود. اما ممکن است در دراز مدت سبب اختلال در بقای موجود زنده، باروری یا ویژگی های ظاهری آن گردد یا ممکن است هیچ تغییر مشهودی را سبب نشود.
متابولیت های ثانویه اغلب به یک گروه کوچک از گونه‌های درون یک گونه تکاملی منحصر می‌شوند. این ترکیبات غالباً نقش مهمی را در سیستم دفاعی گیاهان در مقابل گیاه‌خواری و دیگر سیستم های دفاعی بین گونه‌ها بازی می‌کنند. انسان از متابولیتهای ثانویه به عنوان دارو، طعم دهنده‌های غذایی و مواد مخدر استفاده می‌کند.
متابولیت های ثانویه از بیوسنتز متابولیت های اولیه به دست می آیند و به عنوان ترکیبات فرعی و انتهایی متابولیسم اولیه در نظر گرفته می شوند. همچنین این ترکیبات در فرآیندهای متابولیسمی وارد نمی شوند. مهمترین متابولیت های ثانویه آلکالوئیدها، فنولیک ها، روغنهای ضروری، استروئیدها، لیگنین ها، تانن ها، فلاوونوئیدها می باشند. متابولیت های ثانویه عمدتاً در گونه ها و خانواده های خاصی از سلسله گیاهان تولید می شوند. این ترکیبات به مقدار کمی در سلول ذخیره شده و عمدتاً در سلولهای تخصصی و در مرحله خاصی از چرخه زندگی گیاه تولید می شوند و همین امر استخراج و تلخیص آنها را در مقایسه با متابولیت های اولیه که در تمام سلول ها تولید می شوند، دشوار می کند.
سلول های گیاهی مقادیر متنوعی از این فرآورده ها را تولید می کنند. بسیاری از این ترکیبات سمی هستند و اغلب در وزیکولهای خاص یا واکوئول ها ذخیره می شوند. این نوع ذخیره سازی از یک طرف نوعی سمیت زدایی برای گیاه است واز طرف دیگر نوعی مخزن ذخیره برای موادی نظیر مولکولهای غنی از نیتروژن است. اگر چه متابولیت های ثانویه گیاهی بسیار رایج هستند. اما هر گیاهی قادر به تولید هر نوع ترکیب ثانویه ای نیست و برخی ترکیبات نیز تنها منحصر و محدود به گونه خاصی هستند .متابولیتهای ثانویه به طور عمده در گیاهان به سه دسته ترپنوئیدها که در حدود ۲۵۰۰۰ ترکیب، آلکالوئیدها در حدود ۱۲۰۰۰ ترکیب و فنولیک در حدود ۸۰۰۰ ترکیب گوناگون را شامل می‌شوند. اما علاوه بر این متابولیتها، می‌توان به روغنهای ضروری، فلاونوئیدها و کلاس‌های دیگر اشاره کرد. (2)
منابع
-
Singh S, Singh SK and Yadav A. A review on Cassia species: Pharmacological, traditional and medicinal aspects in various countries. Am. J. Phytomed Clinical Therapeutics 2013; 1: 291-312.
-
Sumner et al., ۲۰۱۴ Modern plant metabolomics: advanced natural product gene discoveries, improved technologies, and future prospects.
-
Saboora A, Pourbarat F and Fallah Hossini H. Comparison of Different Extraction Methods for Optimizing Antioxidant Compounds in Origanum Majorana L. J. Shahid Sadoughi Univ. Med. Sci. 2014; 21: 693-704
ثبت ديدگاه