اخیرا استفاده از داروهای گیاهی سنتی به عنوان منابع جایگزین درمانی آتی برای بیماری‌های مختلف در بسیاری از کشورها توجه محققان را در رشته های مختلف به خود جلب کرده‌اند. گیاه شیرین بیان با نام علمی . Glycyrrhiza glabra L نیز به عنوان یکی از گیاهانی که پتانسیل درمانی بالایی دارد پیشنهاد شده است. این گیاه به طور سنتی برای درمان بسیاری از بیماری ها مانند اختلالات تنفسی، تب، فلج، زخم معده، روماتیسم، بیماری های پوستی، بیماری های هموراژیک و … استفاده می شده است. لذا در ادامه به یکی از خواص اعجاب انگیز شیرین بیان یعنی خواص شیرین بیان برای معده می پردازیم.

استفاده از عصاره شیرین بیان در پزشکی سابقه ای طولانی دارد و یافته ها نشان می دهد که عصاره آبی شیرین بیان از بیش از 2000 سال پیش تهیه و در درمان بیمای های مختلف خصوصا بیماری های مربوط به دستگاه گوارش مورد استفاده قرار می گرفته است. کاربردهای سنتی شیرین بیان عمدتاً در درمان زخم معده، خلط آور برای سرفه و برونشیت بوده است (1).

زخم معده و اثنی عشر سالانه هزاران نفر را درگیر می کند و یکی از شایع ترین اختلالات گوارشی است. دلایل مختلفی ممکن است سبب ایجاد زخم معده شود ولی به طور کل هر آنچه که سبب شود سرعت تخریب غشای معده از سرعت ترمیم آن بیشتر شود سبب ایجاد زخم معده می گردد. از جمله دلایلی که سبب زخم معده می شوند می توان به ترشح بیش از حد اسید-پپسین[1]، بازسازی سلولی اندک، ترشح کم موکوس معده و سد مخاطی ضعیف، رشد اپیدرمی و عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری[2] اشاره کرد (2).

در یک مطالعه که روی زخم معده انجام شد، دوزهای مختلف عصاره هیدروالکلی شیرین بیان (50-200 میلی گرم بر کیلوگرم) به صورت خوراکی به یک گروه حیوانات مدل، و به گروه دیگر امپرازول و سایمتیدین به ترتیب با دوزهای 30 و 100 میلی گرم (به عنوان داروی زخم معده) داده شد. نتایج نشان داد که تجویز خوراکی عصاره به میزان 1600mg/kg هیچگونه سمیتی نداشت. در عین حال توانست زخم معده ناشی از اسید و اتانول را به صورت قابل توجهی کاهش دهد. عصاره شیرین بیان توانست به طور موثری از تشکیل ضایعات معده ناشی از اتانول جلوگیری کرده و با افزایش عوامل دفاعی مخاط معده مانع از زخم معده شود. نتایج نشان داد که تاثیر عصاره شیرین بیان در درمان زخم معده از امپرازول نیز بالاتر بود (2)

مطالعات بالینی متعدد نشان داده اند که عصاره بدون گلیسریزین شیرین بیان نیز می تواند در درمان زخم معده بسیار مؤثر  باشد. در یک مطالعه که روی 33 بیمار مبتلا به زخم معده انجام شد، به بیماران به میزان  سه بار در روز و به مدت 1 ماه، 760 میلی گرم عصاره بدون گلیسریزین داده شد. نتایج پس از یک ماه نشان داد بیمارانی که عصاره دریافت کرده بودند به میزان 78% اندازه زخم معده کاهش یافت و 44% از این افراد به بهبودی کامل دست یافتند (3). همچنین در مطالعه مشابه دیگری، خواص شیره شیرین بیان برای اسید معده و زخم معده در مقایسه با دو داروی رایج درمان زخم معده (سایمیتیدن و رانیتیدین) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که عصاره بدون گلیسریزن موثرتر از این داروا بوده و نسبت به آنها عوارض جانبی کمتری برای بیمار به همراه داشت (3).

میزان مصرف شیرین بیان برای کاربردهای درمانی بر اساس محتوای گلیسیریزین آن تعیین می شود. البته در مورد استفاده از آن برای درمان زخم معده استثنا وجود دارد و برای این هدف، عصاره بدون گلیسریزین بهتر است زیرا عوارض جانبی کمتری دارد. در حقیقت، دلیل عوارض شیرین بیان برای معده وجود گلیسریزین در آن است که با حذف آن می توان این عوارض را کاهش داد. برای اکثر اهداف، هدف دستیابی به سطح بالایی از اسید گلیسیرتینیک در خون بدون ایجاد عوارض جانبی است .

  بر طبق پیشنهاد COMMISSION E میزان متوسط مصرف روزانه به شرح ذیل میباشد:

5-15 گرم معادل 200-600 میلیگرم گلیسیریزین

0.5-1 گرم برای مشکلات دستگاه فوقانی تنفسی و 3-1.5 گرم برای مشکلات دستگاه گوارشی و زخم معده

بر طبق پیشنهاد این کمیسیون ، مصرف بیشاز 6-4 هفته با مشورت پزشک انجام شود

عصاره شیرین بیان برای اینکه در بهبود زخم معده موثر باشد باید با بزاق مخلوط شود. پس بهتر است مصرف آن به صورت مایع و یا به صورت قرص جویدنی باشد و کپسول آن چندان موثر نخواهد بود. دلیل آن هم این است که این عصاره می تواند باعث ترشح ترکیبات بزاقی شده و سبب تحریک رشد و بازسازی سلول های معده و روده شود. بهترین زمان مصرف شیرین بیان برای معده، بین یا 20 دقیقه قبل از غذا است و گفته می شود که مصرف آن بعد از غذا تاثیرگذاری آن را به شدت کاهش خواهد داد. همچنین برای دستیابی به درمان موثر و بسته به پاسخ بدن باید به مدت 8 تا 16 هفته مورد مصرف قرار گیرد (3).

بیماری های روده ای، مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBDs)  و از جمله بیماری های شایع سرطان کولورکتال (CRC) یکی از عوامل مرگ و میر بسیاری از مردم در جهان است. داده های اپیدمیولوژیک نشان می دهند که افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر در معرض خطر ابتلا به CRC نیز هستند. سرطان مرتبط با IBD در نتیجه التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو ایجاد می شود. بنابراین، کشف داروهای طبیعی برای درمان بیماری های روده ای ضروری است.

مشخص شده است که شیرین بیان و ترکیبات مشتق از آن دارای اثرات ضد حساسیت، ضد باکتری، ضد ویروسی، ضد التهابی و ضد توموری هستند. لذا می توانند برای درمان این بیماری ها مفید واقع شوند. از جمله مطالعاتی که خواص شیرین بیان برای روده تحریک پذیر را اثبات کرده اند. تحقیقی است که روی فرمولاسیونی از مخلوط عصاره های طبیعی از جمله عصاره شیرین بیان انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد که فورمولاسیون حاوی عصاره شیرین بیان توانست عادت روده ای و علائم سندرم روده تحریک پذیر (یبوست) را در بیماران بهبود بخشد (4).

کولیت روده نیز یک بیماری مزمن و طولانی است که سبب التهاب روده بزرگ می شود همانطور که گفته شد، التهاب روده زمینه ساز برخی از سرطان های روده می باشد. این بیماری ها با التهاب مزمن و پیشرونده دستگاه گوارش همراه با تظاهرات خارج روده ای مانند آرتریت، یووئیت، اریتم ندوزوم، پیودرم گانگرنوس و کلانژیت مشخص می شوند.

 ارتباط مصرف شیرین بیان و کولیت روده توسط بسیاری از محققان مورد بررسی قرار گرفته است. برای مثال، مشخص شده است که تجویز خوراکی یا استفاده از تنقیه های حاوی این عصاره، به تنهایی یا همراه با سایر مواد دارای فعالیت ضد التهابی، می تواند روند التهابی مخاط روده بزرگ و آسیب بافتی آن را کاهش داده و همچنین مخاط روده را التیام بخشد. در یک مطالعه آزمایشگاهی، اثرات عصاره شیرین بیان روی کولیت ناشی از اسید استیک مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که عصاره این گیاه در مخاط کولون یک اثر ضد التهابی قوی اعمال می کند. تاثیر این عصاره در آزمایشات بالینی و آزمایشگاهی متعدد نتایج مشابهی داشت و در تمامی موارد التهاب کولون را کاهش داد (5).

[1] pepsin

[2] Helicobacter pylori

1. Wittschier, N., Faller, G., & Hensel, A. (2009). Aqueous extracts and polysaccharides from liquorice roots (Glycyrrhiza glabra L.) inhibit adhesion of Helicobacter pylori to human gastric mucosa. Journal of ethnopharmacology, 125(2), 218-223.
2. Jalilzadeh-Amin, G., Najarnezhad, V., Anassori, E., Mostafavi, M., & Keshipour, H. (2015). Antiulcer properties of Glycyrrhiza glabra L. extract on experimental models of gastric ulcer in mice. Iranian journal of pharmaceutical research: IJPR, 14(4), 1163.
   Murray, M. T. (2020). Glycyrrhiza glabra (licorice). Textbook of Natural Medicine, 641.
3.  Hawrelak, J. A., & Myers, S. P. (2010). Effects of two natural medicine formulations on irritable bowel syndrome symptoms: a pilot study. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 16(10), 1065-1071
4. Leite, C. D. S., Bonafé, G. A., Carvalho Santos, J., Martinez, C. A. R., Ortega, M. M., & Ribeiro, M. L. (2022). The Anti-Inflammatory Properties of Licorice (Glycyrrhiza glabra)-Derived Compounds in Intestinal Disorders. International Journal of Molecular Sciences, 23(8), 4121.

• عصاره هیدروالکلی چیست؟
• طرز تهیه عصاره گیاهی
• خواص عصاره آویشن در درمان بیماری ها
• عصاره سنا
• عصاره اکیناسه