عصاره هیدروالکلی پنیرک:
- نام علمی: malva sylvestris
- خانواده: Malvaceae
گیاه پنیرک با نام علمی malva sylvestris گیاهی دو-چند ساله بوده و از خانواده ختمی یا Malvaceae است. سه گونه از این گیاه بومی ایران است. این گیاه در طب سنتی برای درمان بسیاری از بیماری ها استفاده می شود. قسمت های مورد استفاده این گیاه شامل برگ، گل و ریشه می باشد و گاها گیاه کامل میز برای درمان برخی بیماری ها استفاده می شود. در ادامه بیشتر راجع به خواص و عوارض عصاره پنیرک صحبت خواهیم کرد.
از جمله ترکیبات موثره موجود در برگ پنیرک تانن است. همچنین برگ این گیاه دارای ویتامین های A, C, و B است. همچنین گزارش شده است که در برگ پنیرک ترکییباتی چون پلی فنول[1]، بتاکاروتن[2]، گلیکوززید گوسیپتین[3] و فلاونوئید هیپولاتین[4] وجود دارند (1).
در گل پنیرک مقدار اندکی ماده ی رنگی به نام مالوین[5] وجود دارد. مالوین در اثر تجزیه شدن موادی چون گلوکوز و مالوی نین[6] تولید می کند. ترکیبات دیگر موجود در گل های پنیرک شامل موسیلاژ (10 درصد)، تانن[7]، لوکوآنتوسیانین و آنتوسیانین[8] می باشد.
به طور کلی، تمامی اندام های گیاه پنیرک بین 15 تا 50 درصد موسیلاژ (لعاب) دارند. این لعاب متشکل از ترکیبات موثره مختلفی چون ال آرابینوز[9]، ال رامنوز[10]، دی گالاکتورونیک اسید[11] و… تشکیل شده است (1).
به طور کلی، یافته های محققان نشان می دهد که عصاره این گیاه چه به صورت مصرف خوراکی و چهبه صورت استعمال خارجی می تواند درمان کمکی برای تسکین درد و التهاب گلو و مجاری گوارشی، بهبود اختلالات کلیوی، عوارض پوستی و التیام زخم، کاهش بیماری های قلبی-عروقی و افزایش تولید اسپرم استفاده شود. برخی از مهمترین موارد استفاده دارویی عصاره هیدروالکلی پنیرک در زیر آورده شده است:
از عصاره گل و برگ پنیرک می توان برای درمان بیماری های التهابی حفره دهان و مجاری تنفسی و همچنین به عنوان داروی ضد سرفه استفاده کرد. موسیلاژ یا لعاب حاصل از پنیرک یک لایه محافظ بر روی مخاط دستگاه تنفسی تشکیل داده، التهاب و تحریک را کاهش می دهند، تنفس را آسان تر نموده و سرفه را کاهش می دهد.
بنابراین، برای تولید دارویی برای درمان سرفه و بیماریهای مربوط به سرماخوردگی دستگاه تنفسی، عصاره استخراجی باید حاوی پلیساکاریدها (که جزء موسیلاژ پنیرک وحشی هستند) بوده و در درمان سرفه و بیماری های مرتبط با سرماخوردگی و ریه، معیار ارزیابی عصاره باید میزان مواد استخراجی (جامدات)، مقدار فلاونوئیدها و مقدار پلی ساکاریدهای تشکیل دهنده موسیلاژ باشد (2).
گیاه پنیرک به طور گسترده در طب سنتی مدیترانه ای و اروپایی برای درمان بیماری های مختلف استفاده می شده است. در همین راستا، مطالعه ای که روی موشهای صحرایی نر انجام شد، اثرات مفید عصاره پنیرک روی آسیبهای ناشی از کربنات لیتیوم در بیضهها و قلب مورد ارزیابی قرار گرفت. برای این منظور، عامل آسیب زننده به قلب و بیضه ها به صورت داخل صفاقی تزریق شد و جهت بررسی تاثیر عصاره پنیرک، عصاره این گیاه با دوز 2/0 گرم بر کیلوگرم به صورت خوراکی تجویز شد.
نتایج نشان داد ترکیبی مانند کربنات لیتیوم وزن بیضهها، اندام جنسی، تعداد و تحرک اسپرم و سطح تستوسترون سرم را در حیوانات مدل کاهش داده و باعث افزایش سطح پراکسیداسیون لیپیدی (LPO) و کاهش فعالیت سوپراکسید دیسموتاز (SOD)، کاتالاز (CAT) و گلوتاتیون پراکسیداز (GPx) در بیضه ها و قلب شد. نتایج نشان داد که مصرف عصاره پنیرک سبب می شود تمام موارد گفته شده به سطوح نرمال نزدیک شده و بدین ترتیب تاثیر آن روی محافظت از بیضه ها و قلب تایید می شود. اثر مفید عصاره پنیرک در این اندام ها را می توان به برهمکنش اجزای آنتی اکسیدانی مانند پلی ساکاریدهای پیچیده نسبت داد (3).
همچنین در مطالعه دیگری، اثر عصاره پنیرک روی اسپرم و مراحل تولید اسپرم مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که ظاهر سلول های اسپرم پس از مصرف این عصاره تغییر کرده و تعداد آن ها به صورت معنی داری افزایش یافته است (1).
کبد باید از نظر فیزیولوژیکی در تمام عملکردهای حیاتی بدن نقش دارد. هر گونه نقص در کبد باعث ایجاد مجموعه ای از اختلالات می شود که می تواند آسیب های جبران ناپذیری به این عضو وارد کند. عوامل موثری مانند استرس اکسیداتیو، رادیکال های آزاد، مواد شیمیایی، ویروس ها و داروها می توانند باعث تخریب بافت کبد شوند. مطالعاتی که روی عصاره پنیرک انجام شده است، وجود ترکیبات آنتی اکسیدانی را در آن تایید کرده است. این ترکیبات به نوبه خود رادیکال های آزاد را از بین می برند و به محافظت از بافت ها به ویژه در کبد کمک می کنند (4).
به طور سنتی برای درمان بیماریهای کبدی استفاده میشود، اما مطالعه مدون علمی برای تأیید اعتبار این ادعا نیز نیاز است. به همین دلیل، تاثیر عصاره پنیرک روی محافظت از کبد و در برابر سمیت کبدی ناشی از پاراستامول در موش مورد بررسی قرار گرفت. عصاره پنیرک در غلظت های مختلف تهیه شد. همچنین از داروی استاندارد سیلیمارین با دوز 100 میلی گرم بر کیلوگرم (به عنوان داروی مرجع برای درمان کبد) جهت مقایسه اثرات درمانی آن با عصاره پنیرک مورد استفاده قرار گرفت.
در این مطالعه، دو دوز مختلف از عصاره پنیرک (300 و 600 میلی گرم بر کیلوگرم) به مدت 7 روز متوالی به صورت داخل صفاقی و سپس پاراستامول (250 میلی گرم بر کیلوگرم) به صورت داخل صفاقی تجویز شد. پاراستامول به طور قابل توجهی استرس اکسیداتیو در کبد ایجاد کرده و در نهایت منجر به افزایش سطح سرمی آنزیم کبدی (که نشان دهنده آسیب به کبد است) شد. نتایج نشان داد که عصاره پنیرک به طور قابل توجهی میزان این آنزیم کبدی را به صورت وابسته به دوز کاهش داد و بررسی بافت های کبد نیز اثرات محافظتی کبدی عصاره پنیرک را در بازگرداندن توانایی عملکرد طبیعی کبد نشان داد (5).
مطالعات مختلفی اثر ضد میکروبی گیاه پنیرک را اثبات کرده اند. در یک مطالعه، عصاره هیدروالکلی پنریک در برابر باکتری های بیماری زای استاف اورئوس، سودوموناس آئروژناز، باسیلوس سرئوس، و اشریشیا کلی دارای اثر بازدارندگی است (1). همچنین در مطلعه مشابه دیگری، تاثیر عصاره هیدروالکلی پنیرک در برابر باکتری استاف اورئوس و قارچ های کاندیدا آلبیکنس و آسپرژیلوس نایجر مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که این عصاره مانع از رشد تمام باکتری ها، بجز اشیشیا کلی می شود (6).
همچنین آزمایشات بسیاری وجود ترکیبات فنلی فراوران را در عصاره هیدروالکلی پنیرک اثبات کرده اند. ترکیبات فنلی خصوصا به عنوان مواد ضد میکروب و همچنین ضد التهاب کاربرد دارند. به همین دلیل گفته می شود که این گیاه پتانسیل استفاده برای درمان التهاب، زخم معده و مشکلات پوستی را دارد (1).
1] Polyphenols
2] β-carotene
3] gossypetin 3-sulphate-8-O-β-D-glucoside
4] hypolaetin 3′-sulphate flavonoid
5] Malvin
6] Malvinine
7] Tannin
8] Anthocyanin
9] Arabinose
10] Rhamnose
11] D-Galacturonic acid
1) پنیرک= Malva sylvestris/ تالیف و تدوین مهدی عماد … [و دیگران]؛ [برای] سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، دفتر امور منابع جنگلی، معاونت فنآوری ریاست جمهوری ستاد توسعه پژوهش و کاربرد گیاهان داروئی و طب ایرانی.
2) Beley, S. Y., Hroshovy, T. A., & Beley, N. M. (2017). Definition of the optimal conditions for wild mallow (Malva Sylvestris) extraction. The Pharma Innovation, 6(8, Part F), 390.
3) Saad, A. B., Rjeibi, I., Alimi, H., Ncib, S., Smida, A., Zouari, N., & Zourgui, L. (2017). Lithium induced, oxidative stress and related damages in testes and heart in male rats: The protective effects of Malva sylvestris extract. Biomedicine & Pharmacotherapy, 86, 127-135.
4) Mousavi, S. M., Hashemi, S. A., Behbudi, G., Mazraedoost, S., Omidifar, N., Gholami, A., … & Pynadathu Rumjit, N. (2021). A review on health benefits of Malva sylvestris L. nutritional compounds for metabolites, antioxidants, and anti-inflammatory, anticancer, and antimicrobial applications. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2021.
5) Hussain, L., Ikram, J., Rehman, K., Tariq, M., Ibrahim, M., & Akash, M. S. H. (2014). Hepatoprotective effects of Malva sylvestris L. against paracetamol-induced hepatotoxicity. Turkish Journal of Biology, 38(3), 396-402.
اردکانی حسن، خسروانی سید عبدالمجید، منصوریان افشین، جاهدی سهیلا، شریفی اصغر. مطالعه اثر ضدمیکروبی عصاره هیدروالکلی گیاه پنیرک (Malva Sylvestris L.) به عنوان نگهدارنده مواد غذایی. ارمغان دانش. ۱۴۰۰; ۲۶ (۴) :۵۷۶-۵۶۳
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.